بهداشت معنوی؛ یوگا در حقیقت طریقت عملی عرفان هندوئی است. این مسلک عرفانی تنها کمی بیشتر از ۱۰۰ سال است که به عنوان ورزش در دنیا معرفی شده است. ریشه‌یابی تاریخی این موضوع ما را به جریان معنوی کاذبی موسوم به «نئوودانتیسم»[۱] در شبه قاره هند می‌رساند.
«رام موهان روی»[۲]، موسس فرقه «برهموساماج»[۳]، بنیانگذار اصلی نئوودانته محسوب می‌شود. وی ارتباطات عمیقی با دستگاه استعماری بریتانیا در هند داشت. رهبران این جریان فکری با حمایت دربار انگلیس، سفرهای پر سر و صدایی به کشورهای غربی از جمله آمریکا و انگلیس داشته و با شور و هیجان فراوانی، یوگا را به عنوان سوغاتی خود از شرق اسرارآمیز برای غرب مادی‌گرا به همراه داشتند. ملاقات‌های این افراد با شخصیت‌های محبوب اجتماعی چون بازیگران و هنرمندان و بیان مستندات شبه‌علمی برای یوگا، موجب گسترش هرچه بیشتر این محصول در بین توده‌های عمومی مردم در کشورهای غربی شد.[۴]
ادبیات شبه‌علمی، زمینه‌ساز تولد ورزش یوگا!
ادبیات شبه‌علمی که این افراد برای معرفی یوگا و تاثیرات آن در زمینه سلامت جسم و روان از آن استفاده می‌کردند، در ابتدای قرن بیستم و توسط برخی رهبران فرقه استعماری همچون «تئوسوفی» تولید شده بود. «چارلز وبستر لیدبیتر» از رهبران با نفوذ این فرقه، اولین بار در کتاب خود با عنوان «زندگی درونی»، با استفاده از اصطلاحات فیزیکی چون انرژی به توصیف مفاهیمی چون هاله و چاکرا که در آموزه‌های هندوئی کاربرد داشت، پرداخت. وی با همین ادبیات به ظاهر علمی، چاکراها را در ارتباط با غدد درون‌ریز بدن انسان معرفی کرد. [۵]
ردپای سیاستمداران سلطه‌طلب در ترویج یوگا را در جای جای تاریخچه یوگای مدرن می‌توان مشاهده کرد. تازه‌ترین نمونه این تلاش‌ها را می‌توان در حمایت چشم‌گیر برخی قدرت‌های غربی در تصویب روزجهانی یوگا در سازمان ملل در سال ۲۰۱۴ دنبال کرد.
تولد سیاسی یوگا به عنوان ورزش در ایران
تولد یوگا به عنوان ورزش در کشور ما نیز، رنگ و بویی کاملاً سیاسی دارد. اولین باشگاه یوگا در ایران در سال ۱۳۴۵ توسط سیاست مدار فراماسون پهلوی به نام «مجید موقر» تأسیس شده است. حضور گسترده مقامات کشوری و لشگری به عنوان اولین کارآموزان این باشگاه، بسیار قابل تأمل است. آنچنان که موقر در شماره شهریور ۱۳۴۶ مجله مهر می‌نویسد:
«اینک آموزشگاه یوگا بازشده و تاکنون چندین نفر از وزیران، سپهبدان، سرلشگران و پزشکان و استادان دانشگاه و سایر دانشمندان و محققان و بزرگان علم و ادب نام‌نویسی کرده‌اند. مثلاً از جمله پیروان مکتب یوگا جناب آقای هویدا، نخست‌وزیر، جناب مهندس شریف امامی، نخست‌وزیر سابق و رئیس مجلس سنای فعلی، سرلشگر گرزن و مهندس زنگنه، وزیران سابق راه و… هستند.»[۶]
موقر برای آموزشگاه خود یکی از یوگیان معروف هندی، به نام «سوآمی بوآجی»[۷] را به مدت ۵ سال به ایران می‌آورد. پایگاه خبری «هافینگتون پست»، محمدرضا شاه را به عنوان مدعو اصلی بوآجی معرفی می‌کند.[۸] در سال‌های بعد نیز فردی به نام «ریچارد فریمَن»، مربی آمریکایی یوگای خانواده سلطنتی ایران می‌شود.
متاسفانه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، پس از یک دوره توقف فعالیت رسمی یوگا در کشور، در سال ۱۳۷۴ و با غفلت مسئولین وقت سازمان ملی جوانان، یوگا به عنوان یکی از انجمن‌های فدراسیون ورزش‌های همگانی مجوز فعالیت گرفت.
اما چه منافعی در یوگا و ترویج باورهای هندویی برای مراکز سلطه‌طلب هست، که اینچنین حمایت‌های بی‌دریغی از آن نموده و می‌نمایند؟ پاسخ خلاصه به این سوال را با مرور کوتاه برخی درون مایه‌های یوگا همچون «اهیمسا» و باور به «تناسخ» می‌توان جستجو کرد.
تناسخ ثروت و قدرت را پاداش معنوی کسانی می‌داند که در زندگی گذشته نیک زیسته‌اند و فقر و رنج را مجازات عادلانه کسانی می‌داند که در زندگی قبلی به راه راست نرفته‌اند. این باور در کنار آموزهای چون اهیمسا، به معنای ترک خشونت در مقابل ستم دیگران، روحیه ظلم‌پذیری را در میان عموم جامعه منتشر می‌کند.
منابع
جامعه المصطفی(ص) العالمیه. مجموعه مقالات معنویت‌گرایی در جهان معاصر. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۷.
موقر، مجید. «یوگا را بهتر بشناسید». مهر ۱۴۶، ش. ۱۳ (۱ شهریور ۱۳۴۶): ۴۴۵-۴۶.
Hammer, Olav. Claiming Knowledge: Strategies of Epistemology from Theosophy to the New Age. BRILL, 2003.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] . Neo-Vedanta
[۲] . Ram Mohan Roy (1772-1833)
[۳] . Brahmo Samaj
[۴] ر.ک: جامعه المصطفی(ص) العالمیه، مجموعه مقالات معنویت‌گرایی در جهان معاصر (قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۷)، ۳۲۵-۷۲ مقاله جریان شناسی معنویت گرایی جدید در هند.
[۵] Olav Hammer, Claiming Knowledge: Strategies of Epistemology from Theosophy to the New Age (BRILL, 2003), 185.
[۶] مجید موقر، «یوگا را بهتر بشناسید»، مهر ۱۴۶، ش. ۱۳ (۱ شهریور ۱۳۴۶): ۴۴۵-۴۶.
[۷] . Swami Buaji (1889-2010)
[۸] . https://www.huffpost.com/entry/swami-buaji-116-yogi_b_851710
