یوگا آینگار / معمولاً این طور گفته می شود که یوگا در ایران با آنچه در کشور هند مطرح است و مبتنی بر فرهنگ و باورهای هندی است، تفاوت دارد. این ادعای مبهم در حالی بیان می شود که یوگا در هند، شاخه های مختلفی دارد و تقریباً تمامی آنها در ایران فعال هستند. در این میان سبک یوگا آینگار یکی از گسترده ترین سبک ها و شاخه های یوگا در ایران است. در این یادداشت به بررسی آینگار یوگا می پردازیم.
به گزارش کانون آسیب شناسی یوگا، بی کی اس آینگار (Bellur Krishnamachar Sundararaja Iyengar) یکی از اساتید یوگای هند بود که در گسترش جهانی یوگا نقش برجسته ای داشت. او در سال ۱۹۵۲ برای ترویج یوگا به غرب سفر کرد. شاید آن زمان فکر هم نمی کرد که روزی سبکی در یوگا به نام خودش ایجاد کند. آشنایی او با یک موسیقی دان مشهور، نقطۀ عطفی بود که آینگار را به یک بنیانگذار پُرآوازه تبدیل کند. فعالیت های او زمانی با تحول اساسی مواجه شد که به آموزش یوگا برای یهودی منوهین (Yehudi Menuhin) مشغول شد. منوهین ویولونیست و رهبر ارکستر آمریکایی بود که در به شهرت رسیدن آینگار نقش مؤثری داشت.
کانون آموزش های آینگار، آسانا یا وضعیت های بدنی در یوگا است. او پس از چهارده سال فعالیت در غرب به این نتیجه رسید که می تواند سبکی را به نام خودش در یوگا پایه گذاری نماید. او در کتاب «نور در یوگا» سبک خودش را معرفی کرد.
یوگای آینگار بیش از ۲۰۰ نوع آسانای بی سابقه را با جزئیات آموزش می دهد. مشکل اینجاست که او مدعی بود یوگا یک سنت باستانی و کهن است؛ حال آنکه چنین ادعایی تاب این همه تحول و نوآوری را ندارد. همین کار، او را به عنوان بدعت گذار، آماج نقدهای فراوان قرار داد.
مشکل دیگر آینگار این بود که در کتاب «نور در یوگا» ادعاهای زیست پزشکی زیادی را مطرح کرد و آثار سلامت بخش فراوانی را به یوگا نسبت داد؛ مطالبی که هیچ تحقیقی درباره آنها انجام نشده بود و تأییدی بر اثربخشی آنها وجود نداشت. البته هنوز هم با وجود تحقیقات وسیع پزشکی در بارۀ یوگا، گفته های او اثبات نشده و در مواردی خلاف آنها به اثبات رسیده است.
سؤالی که در این بین به نظر می رسد این است که آیا بدعت های آینگار سابقه هم داشته است، یا او ناگهان به میان آمد و این تغییرات گسترده را در یوگا ایجاد کرد؟
نورمن ای. سوژمان (Norman E Sjoman) با بررسی های وسیع تاریخی به این سؤال پاسخ داده است. سوژمان یکی از منتقدان یوگا است که با کتاب «سنت یوگا از کاخ میسور» شناخته می شود. او در این کتاب با بررسی تاریخی نشان می دهد که پشت پردۀ آساناهای مدرن چه گذشته و چگونه بر سنت فلسفی یوگا نقابی از ورزش برکشیده شده است؛ ورزشی مبتنی بر وضعیت های آسانا که هیچ اصالتی ندارد و از طریق آینگار و شاگرانش گسترش می یابد.
سوژمان هنگام تحقیق در شهر میسور هند متوجه نمودارهایی شامل ۱۲۲ آسانا شد که برخلاف معدود رساله های شناخته شده و اصیل یوگا، بر وضعیت های بدنی تأکید داشت؛ آساناهایی که بر اساس کُشتی هندی و تمرینات ژیمناستیک طراحی شده بودند.
سوژمان کشف کرد که خانواده سلطنتی شهر میسور در اوایل 1900 یک ژیمناست انگلیسی را برای آموزش شاهزادگان جوان استخدام کرد. سپس هنگامی که کریشنام آچاریا (Krishnamacharya) برای راه اندازی مدرسه یوگا در دهه 1920 به کاخ میسور وارد شد، سالن ژیمناستیکی که دارای طناب بود در اختیار او قرار گرفت و از اینجا بود که آساناهای جدید و استفاده از طناب در وضعیت های بدنی به یوگای مدرن راه یافت. این تغییرات سرانجام به شکل گیری سبک وینایاسا انجامید.
آینگار شاگرد کریشنام آچاریا بود و پس از او این راه را ادامه داد؛ بنابراین بدعت گذاری در یوگا پیش از آینگار آغاز شده بود، اما هیچ کس به اندازۀ او در این کار زیاده روی نکرد.
الیوت گلدبرگ در کتاب «راه یوگای مدرن: تاریخچۀ یک تمرین معنوی تجسم یافته» فرآیند تحولات یوگا را از دیدگاه وسیع تری بررسی کرده است. او در تحقیقاتش به این نتیجه رسید که روند شکل گیری یوگای مدرن سه مرحله داشته است.
مرحلۀ اول، تا پیش از آغاز قرن بیستم است. در این مرحله پرداختن به وضعیت های بدنی یوگا، عمل مذهبی حقیری بود که یک اقلیت کوچک در حاشیۀ جامعۀ هند به آن مشغول می شدند. این گروه، از طبقۀ فرودستان بودند که می خواستند از یک راه میانبر معنوی، روحشان را ارتقاء بخشند و از زندگی فلاکت بار نجات یابند.
مرحلۀ دوم، از اوایل قرن بیستم آغاز شد و طی آن یوگا از زاویه ورزش و تأثیر بر سلامتی مورد تبلیغ قرار گرفت. کریشنام آچاریا با اجرای آساناهای ایستاده و ترکیب آنها با ژیمناستیک در این مرحله نقش زیادی داشت. او با طراحی حرکات واسطه برای انتقال از یک آسانا به آسانای دیگر، وضعیت های آسانا را از حالت های ایستا به حالت های پویا تبدیل کرد. این رویکرد سکولار بیشتر برای قابل نفوذ کردن یوگا در جوامع غربی به کار آمد و جنبۀ نمایشی جالبی به یوگا بخشید.
مرحلۀ سوم از نیمه های قرن بیستم پدید آمد. در این مرحله شاگردان کریشنام آچاریا از جمله آینگار، آساناها را به یوگای باستانی متصل کردند و باورها و بینش های معنوی یوگا را از طریق آموزش وضعیت های بدنی گسترش دادند؛ بنابراین یوگای مدرن با نقش آفرینی افرادی نظیر آینگار به این جا رسید که باورهای معنوی باستانی هند را در قالب وضعیت های بدنی و به عنوان ورزش ذهن و بدن و با ادعاهای مربوط به سلامتی ارائه می دهد.
امروزه سبک آینگار یکی از سبک های رایج در ایران است و افراد و مراکز متعددی در کشور به عنوان سرشاخه های آینگار یوگا در ایران فعالیت می کنند. در سایت آینگار یوگا، ده ها مؤسسه آموزش یوگا در ایران معرفی شده است و مربیان ایرانی زیادی به عنوان مربیان این سبک که در مرکز آموزش آینگار یوگا در هند آموزش دیده اند، در سایت رسمی آینگار معرفی شده اند.
بسیاری از این افراد و مراکز، امروزه در کشور فعالیت گسترده و آشکاری دارند و در فضای مجازی و حقیقی مشغول معرفی یوگا هستند؛ یوگایی که به عنوان ورزش و مؤثر در سلامتی معرفی می شود، ولی در واقع باورهای معنوی هندی را ترویج می کند؛ باورهایی که با خدایان گوناگون (بت ها) و اذکار مختلف (مانترا) آمیخته شده است.
