یوگا؛ ورزش یا پرستش / نمی‌توان یوگا را تنها به‌صورت یک ورزش در جهت کسب سلامت جسم و آرامش روح به حساب آورد. بلکه وجود جنبه‌های مذهبی و اعتقادی نشأت گرفته از آیین‌های باستانی هند نیز در لایه‌های پیدا و پنهان این به‌اصطلاح ورزش غیر قابل انکار است.
به گزارش کانون آسیب شناسی یوگا، «سوشما سواراج» وزیر امور خارجه هند در مراسمی با حضور استادان یوگا در دهلی‌نو اعلام کرد. طی پیشنهاد «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند به سازمان ملل در جهت اختصاص یک روز به‌عنوان روز جهانی یوگا. این سازمان تصمیم گرفته تا تاریخ بیست و یکم ژوئن را به این مناسبت اختصاص دهد.
یوگا ورزش نیست
سوشما سواراج در این همایش گفت: یوگا تنها یک ورزش نیست، بلکه راهی برای رسیدن به آرامش و سلامتی است بااین‌حال عده‌ای معتقدند یوگا پشت پرده‌ای هم دارد.
در این گزارش سعی شده است با نگاهی بی‌طرفانه نظر هر دو طیف از منتقدین و طرفداران یوگا و همچنین تحقیقات پزشکی مرتبط آورده شود و قضاوت اینکه آیا یوگا تنها یک ورزش آن‌هم از نوع مفید است و یا آنکه علاوه بر ظاهر پشت پرده‌ای هم دارد با شماست.
اما کارشناسان حوزهٔ جنبش‌های معنوی نوپدید با توجه به آنکه یوگا از زمان‌های قدیم در هند مرسوم بوده و در بین مذاهب هندو-بودایی جایگاه ویژه‌ای دارد. نتیجه می‌گیرند که نمی‌توان آن را تنها به‌صورت یک ورزش در جهت کسب سلامت جسم و آرامش روح به حساب آورد. بلکه وجود جنبه‌های مذهبی و اعتقادی نشأت گرفته از آیین‌های باستانی هند نیز در لایه‌های پیدا و پنهان این به‌اصطلاح ورزش غیر قابل انکار است.
در مقابل طرفداران یوگا با اشاره به رواج آن در کشورهای اروپایی به‌عنوان یک ورزش، ارتباطش را با مکاتب هند منتفی یا کم‌اهمیت می‌دانند.
یوگا در ایران
یوگا در کشور ما در سال 1374 به‌عنوان یک ورزش از سازمان تربیت‌بدنی مجوز رسمی گرفت. و به گفته‌ی مسؤولین تنها در تهران حدود هجده الی بیست هزار نفر یوگا کار می‌کنند و هر استانی که هیئت ورزش‌های همگانی دارد مجاز به برپایی کمیتهٔ یوگاست.
حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، رئیس مؤسسه پژوهشی بهداشت معنوی درباره یوگا می‌گوید: یوگا به‌عنوان یک ورزش ذهن-بدن (Mind-Body) معرفی می‌شود و معمولاً افکار عمومی آن را صرفاً ورزش تصور می‌کنند، اما محققان آن را به‌عنوان یک راه معنوی و اسرارآمیز معرفی کرده و اساتید یوگا نیز آن را بسیار متفاوت از ورزش می‌دانند.
وی افزود: البته کسانی که با یوگا آشنا می‌شوند، در مراحل اولیه آن را به‌صورت حرکات جسمی می‌شناسند و ممکن است برای لاغری یا زیبایی اندام و حتی رسیدن به آرامش از آن استفاده کنند، اما به‌تدریج آن را به‌عنوان یک ورزش ذهنی و سپس به‌عنوان یک راه معنوی به کار گرفته و وارد مسیری می‌شوند که از ابتدا تصوری از آن نداشته‌اند.
مظاهری تأکید کرد: مفاهیمی نظیر، خدا، پرهیزکاری، بی آزاری، قناعت و پاکی در یوگا معنای خاص خود را دارند و کسی که این مفاهیم را در چارچوب فکری یک ایرانی مسلمان می‌فهمد، هنوز به درک درستی از یوگا نرسیده است. بسیاری از این معادل گذاری‌ها اساساً اشتباه است و هنگامی‌که به تعاریف آنها توجه کنیم، این اشتباهات آشکار می‌شود به‌طوری نتیجه آن ایجاد معانی مختلف برای یک واژه در ذهن مخاطب است.
ابوریحان هم یوگا کار می‌کرد
محمدرضا چشمی مسؤول کمیته یوگای استان تهران اما در نظری متفاوت با رد منشاء هندی یوگا ریشه‌ی آن را به ایران نسبت داده و تصریح کرد: ابوریحان یوگا کار می‌کرده و بعدها هندی‌ها و مشخصا “پاتانجلی” آن را تکمیل کرده‌اند.
وی گفت: درحال حاضر بیش از دو و نیم الی سه‌هزار مربی داریم که در بخش‌های مختلفی چون باشگاه‌های خصوصی، آموزش و پرورش و اکثر آنها بصورت تدریس خصوصی مشغول به کار شده‌اند.
چشمی در خصوص نحوه‌ی نظارت بر عملکرد این مربیان تصریح کرد: علاوه‌بر بازرسانی که به فعالیت باشگاه‌ها نظارت می‌کنند، بانک اطلاعاتی از فارغ‌التحصیلان داریم که این افراد باید در کارگاه‌های بازآموزی و دانش‌آموزی به طور مداوم شرکت کنند.
گزارشات
وی با بیان اینکه «تابه‌حال گزارشی مبنی بر آسیب‌دیدگی ورزشکاران به‌خاطر فعالیت این مربی‌های یوگا مشاهده نشده» تاکید کرد: ما کمیته‌های فنی داریم که هرسه ماه یک‌بار تمام حرکاتی که استاندارد است را نیز به چالش کشیده و مورد بررسی و آسیب‌شناسی مجدد قرار می‌دهد تا از صدمات احتمالی جلوگیری شود.
چشمی در حالی منشاء یوگا را به ایران نسبت می‌دهد، که هنوز به خوبى روشن نیست فنون و آداب یوگا اولین‌بار به وسیله چه کسانى تدوین و بکار برده شده است. اما اتفاق رأى محققین بر این است که “پاتانجلی” حکیم و فیلسوف هندى مبانى آئین یوگا را در رساله خود به نام یوگا سوترا تدوین کرده و بعدها “ابوریحان بیرونی” کتاب پاتانجالی را به زبان عربی ترجمه کرده است.
ژیمناستیکی در دفاع از یوگا
سراغ رئیس انجمن ورزش یوگای کشور نیز رفتیم، محمدرحیم جهانگیری گفت: 98 درصد یوگا شامل ورزش، آمادگی جسمانی و نرمش‌های کششی بوده 2 الی 3 درصد هم انعطاف‌پذیری حرفه‌ای برای کارهایی چون آکروبات و شعبده‌بازی است.
وی سایر مواردی‌که درباره‌ی یوگا مطرح می‌شود را حرف‌هایی می‌داند که هندی‌ها از خودشان بافته‌اند تا جیبشان را پرکنند.
در سایر کشورها
جهانگیری تصریح کرد: در کشورهایی چون ایتالیا، انگلیس، فرانسه و آمریکا به یوگا «وارمر» (Warmer) می‌گویند که معنی این عبارت گرم کننده‌ی قبل از حرکات اصلی است بنابراین غیر از هندی‌ها دیگران هم آن حرف‌ها را نپذیرفتند. وی نیز خطرات معنوی ناشی از رواج یوگا را رد کرده و
این‌گونه استدلال کرد:
همانطور که اگر مسلمانی کشتی بگیرد و یا یک مسیحی ژیمناستیک کار کند نمی‌توان نتیجه گرفت. کشتی متعلق به مسلمانان و ژیمناستیک مختص مسیحیان است به‌همین ترتیب به‌خاطر آنکه منشاء یوگا از هند بوده نمی‌توان آن را با هندوئیسم مرتبط دانست.
جایگاه یوگا در هندوییسم
رئیس موسسه پژوهشی بهداشت معنوی اما در بخش دیگری از گفتگویش در نظری کاملا متضاد با گفته های رئیس انجمن ورزش یوگای کشور تاکید کرد: یوگا را نمی توان از هندوئیسم جدا کرد. تعالیم یوگا بعد آیینی و شریعت هندوئیسم بوده بطوریکه ریشه آن در متون مقدس این دین آمده است.
مظاهری درخصوص اسناد و مدارک گفته‌هایش با اشاره به “ودا” از کهن‌ترین متون هندویی گفت: می‌توان بخش چهارم “ودا” یعنی “اتهروه” را به عنوان ریشه یوگا شناخت و گفته می‌شود. که در این “ودا” لغتنامه‌ها و نفرین‌ها و ادعیۀ سحرانگیز زیادی وجود دارد.
مظاهری بیان کرد: “شیوا” یکی از خداییان هندویی است و مجسمه‌هایش معمولاً به صورت نشسته در حال انجام مراقبه‌های یوگا دیده می‌شود. و تجسم مؤنث او به صورت الهۀ کالی برای انجام مراقبه‌های یوگا توصیه می‌شود.
وی گفت: در اسطوره‌های دیگر “شکتی” همسر “شیوا” نیروی خلاق است و به صورت نهفته در درون هرکس وجود دارد. تعالیم یوگا برای این است که “شکتی” از درون فعال شود.
مظاهری تاکید کرد: آیین‌ها و اعمال یوگا در میان هندوها عمل می‌شده و در حال حاضر یوگا با مذهب “تانترا” به شدت آمیخته شده و یوگای تانتریک است که امورزه در سراسر دنیا به شیوه‌های نوین آموزش داده می‌شود.
رئیس موسسه پژوهشی بهداشت معنوی گفت: عبادات در یوگای تانتریک به سوی پرستش نیروی زنان می‌رود و آمیزش جنسی به عنوان نیایشی در معبد تن محسوب می‌شود و به عنوان عبادت با تمرینات ذهنی و تمرکزی همراه است که فرد را کاملاً در یک مسیر جادویی و شیطانی قرار می‌دهد. به طوری که حتی از کاربرد جادوی سیاه هم پرهیز نمی‌شود.
یوگا مفید یا مضر برای سلامتی؟
گذشته از مشکلات اعتقادی در آموزه‌های یوگا اما تحقیقات اخیر محققان خارجی نشان می‌دهد. یوگا از لحاظ پزشکی نیز مشکلاتی را برای سلامتی بوجود می‌آورد. به عنوان مثال در ادامه بخشی از مقاله‌ی “چگونه یوگا می‌تواند به بدن شما آسیب بزند” از مجله نیویورک‌تایمز را آورده‌ایم. مطالبی که شاید با نظر رئیس کمیته یوگای استان تهران که از تحقیقات کمیته‌های فنی در خصوص یوگا می‌گفت متفاوت باشد.
«… تیموتی مک کال، پزشکی که سردبیر مجله پزشکی یوگاست با نگارش مطلبی در مورد خطرات حرکت «سرپایه» در وضعیت‌های یوگا هشدار داده است. هشدار او تا حدی بر تجربه شخصیش استوار بود. او متوجه شد که انجام تمرین «سرپایه» باعث سندرم خروجی قفسه سینه شده به طوریکه این بیماری باعث فشرده‌سازی اعصاب عبوری از گردن به دستان ناشی شده. و باعث سوزش و خارش در دست راست او و همچنین بی‌حسی موضعی شده است.
مک کال انجام تمرین را متوقف کرد. پس از آن، اشاره کرد که وضعیت وارونگی در این تمرین می‌تواند آسیب‌های دیگری از جمله “آرتریت دژنراتیو مهره‌های گردن” و “اشک شبکیه” تولید کند. که مورد اخیر در نتیجه‌ی افزایش فشار چشم بخاطر انجام این تمرین ناشی می‌شود. متاسفانه، “مک کال” به این نتیجه رسید که تاثیرات منفی وضعیت «سرپایه» می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.
البته این تنها یک مورد از تحقیقات انجام شده در این زمینه است که به مضرات یکی از تمرینات یوگا می‌پردازد. به طوریکه تحقیقات مشابه در رابطه با سایر تمرینات یوگا وجود دارد.
سرانجام
هر یک از ما می‌توانیم اصولا برای یوگا پشت پرده‌ای قایل شویم یا نشویم؟ اگرچه این قضاوت‌ها در بعد فردی مهم است اما با نگاهی کلان متوجه تاثیرات و خطرات احتمالی یوگا برای جامعه خواهیم شد. چرا که افراد مختلف جامعه در مواجهه با مسائل قضاوت‌های متفاوتی خواهند داشت. به طوریکه در هر زمینه‌ای شاهد نظرات گوناگون درباره یک پدیده‌ی واحد هستیم.
ممکن است ما هرگز حتی وجود آموزه‌های سری را برای یوگا نپذیریم. چه رسد به آنکه بخواهیم به این آموزه ها معتقد شده و به آنها عمل کنیم.
اما بدلیل همان “تفاوت نظرات” مسلما همواره عده‌ای هم پیدا می شوند. که برخلاف ما فکر می‌کنند و نه تنها به دنبال آگاهی از این آموزه‌های سری می‌روند. بلکه عده‌ای از آنان پیرو این آموزه‌ها خواهند شد. خصوصا اینکه این آموزه‌ها وعده‌هایی چنان چرب و شیرین می‌دهند که شاید کمتر کسی در برخورد با آنها وسوسه نشود.
دستیابی به حقیقت و مراتب عالی شناخت بدون تحمل هرگونه سختی تهذیب نفس و پرهیز از لذت‌طلبی و شهوت‌رانی تنها بخشی از جذابیت‌های کاذب یوگاست.
آموزه‌هایی که نه تنها مریدان خود را از کسب لذت‌های غیراخلاقی باز نداشته. بلکه حتی آنان را به انجام چنین اعمالی برای طی مراتب عالی و رسیدن به کمال مطلوب یوگا تشویق می‌کنند.
به طور حتم مسؤولین ورزشی کشورمان هرگز چنین آموزه‌هایی را در اختیار افراد جامعه یوگای کشور قرار نمی‌دهند. اما همیشه عده‌ای هستند که به دنبال منابع اصلی می‌روند.
خصوصا اینکه با تعیین روزی تحت عنوان روز جهانی یوگا موج گسترده‌ای از تبلیغات رسانه‌ای حتی در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان آغاز شده است. بطوریکه این شبکه‌ها با توجه به جهت گیری‌های خاصشان برنامه‌هایی را در راستای ترویج این آموزه‌های غیر اخلاقی در اختیار مخاطبین قرار می دهند.
نظارت
با توجه به گفته‌ی مسئولین یوگای کشورمان مبنی بر اینکه “عده‌ای از مربیان یوگا به صورت خصوصی به آموزش یوگا به شاگردانشان می‌پردازند.” نظارت بر عملکرد این مربیان چندان عملی نیست چرا که این کلاس‌های خصوصی در منازل شخصی برگزار می‌شود. جایی که خارج از دسترس بازرسان است.
چنانچه افرادی بخواهند براساس آموزه‌های یوگا دست به فرقه‌سازی بزنند چه؟ چگونه می‌توان از این مسئله آگاه شد تا در مرحله‌ی بعد بتوان با چنین مواردی برخورد کرد؟
با توجه به مجوزهای قانونی صادر شده و به رسمیت شناخته شدن یوگا به عنوان یک ورزش در کشورمان. هرگونه برخورد با متخلفین بسیار دشوار و در بسیاری مواقع غیر ممکن خواهد بود.
به طوریکه برای برخورد با یک مسئله در مرحله‌ی اول باید قانونی بر علیه آن مسئله وجود داشته باشد. و به اصطلاح حقوقدانان باید در خصوص آن مسئله “جرم انگاری” صورت گرفته باشد. تا پس از آن بتوان ارتکاب جرم را اثبات و مجازات مناسب را اعمال کرد.
در شرایطی که در کشورمان یوگا جرم انگاشته نشده. و بلکه کاملا قانونی در نظر گرفته می‌شود. چگونه می‌توان در مواجهه با متخلفین “اثبات جرم” کرد؟. جرایمی که به ویرانی بنای اخلاقی جامعه منجر می‌شود. اما از آنجا که این اعمال جزئی از یوگاست و باتوجه به آنکه یوگا قانونی تلقی می‌شود. در واقعیت این جرایم از نظر قانون جرم تلقی نمی‌شوند.
