ورود یوگا در ایران / کانون آسیب شناسی یوگا؛ اولین باشگاه یوگا در ایران در سال 1345 توسط سیاستمدار فراماسون مجید موقر افتتاح شد و با حضور مقامات کشوری و لشکری همچون امیرعباس هویدا (نخست وزیر وقت)، شریف امامی (رئیس مجلس سنا) و چندین سرلشگر و تیمسار ارتشی، به عنوان اولین کارآموزان، این باشگاه رونق گرفت.[1]
موقر، یوگی معروف هندی، به نام سوآمی بوآجی را به ایران آورد. بوآجی 5 سال در ایران اقامت داشت و ریشههای این آئین هندوئیستی را در ایران تحکیم کرد.[2] پایگاه خبری هافینگتون‌پست در اینباره مینویسد: بوآجی به دعوت شاه، به ایران آمد و به طور خصوصی به شاه و خانواده‌اش آموزش میداد.[3] در سالهای بعد نیز فردی آمریکایی به نام ریچارد فریمَن،[4] به مدت چهار سال مربی یوگای خانواده سلطنتی ایران بوده است. فریمن در مصاحبه خود با مجله یوگا اذعان میکند که در دوران آموزش یوگا در ایران، به علت باورهای اسلامی موجود در کشور، مراقب بوده که از الفاظ و اصطلاحات آئین هندو، همچون تناسخ استفاده نکند تا پیرامون فعالیتهای وی حساسیتی ایجاد نشود.[5]
گام دوم گسترش این آئین هندوئیستی در ایران، آموزش آن از تلویزیون ملی توسط ژاله نمازی[6] بود، که حوالی سال 1355 انجام شد. نمازی سخنرانیهای متعددی را در مجامع دانشجویی داشت که از آن جمله میتوان به برگزاری کنفرانسهایی در زمینۀ یوگا در دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) اشاره کرد. او در سخنرانیهایش به آثار غیرواقعی یوگا در سلامتی و درمان اشاره میکرد و بر ابعاد عرفانی این آئین هندوئیستی تأکید داشت.[7]
یوگا در دوران بعد از انقلاب
روند گسترش یوگا با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 متوقف شد. مروجان این آئین هندوئیستی پس از ارزیابی دوران جدید حاکمیتی در کشور، از درِ خدمات درمانی به جانبازان دفاع مقدس وارد شدند و سپس مدعی به کارگیری یوگا برای بازپروری معتادان شدند تا از حساسیتهای احتمالی در قبال این آئین هندوئیستی بکاهند و جایگاه آن را در نظر مردم و مسئولان ارتقا بخشند. نامهنگاریها و جلسات متعدد توجیهی با مسئولان توسط افرادی چون سیدعبدالحمید موحدی نائینی و مسعود مهدویپور نهایتاً در سال 1374 به ثمر نشست و یوگا بهعنوان ورزش در فدراسیون ورزشهای همگانی رسمیت یافت.
اولین رئیس انجمن یوگا تیمسار گوران، از ارتشیهای زمان پهلوی بود. حضور وابستگان نظامی حکومت پهلوی در گسترش یوگا، در دوران پس از انقلاب، موضوع قابل توجهی است. تیمسار مجدآرا نیز در دوران ریاست بر فدراسیون ورزشهای همگانی، حمایت فراوانی از این آئین هندوئیستی انجام داد.
طبق اعلام حسن تیمورتاش رئیس کنونی انجمن یوگا، در سال 1396 بالغ بر 12000 باشگاه در سراسر کشور، یوگا آموزش میدهند که در این میان 3000 باشگاه به صورت اختصاصی، فقط به آموزش این آئین هندوئیستی مشغولند.[8] این در حالی است که در سال 1391 تنها 46 مرکز اختصاصی یوگا در تهران وجود داشت. در همایشی که در 31 خرداد ماه 1397 به مناسبت روز جهانی یوگا در تهران برگزار شد، سفیر هند به نقل از مقامات رسمی ایران اعلام کرد که حدود سه میلیون نفر در ایران یوگا انجام میدهند.
از سال 1394 که سازمان ملل روز اول تیرماه را به عنوان روز جهانی یوگا برگزید، موج گستردهای از تبلیغات این آئین هندوئیستی در ایران و شبکههای فارسی زبان ماهوارهای برخاسته است. رشد 300درصدی انتشار کتابهای تبلیغی یوگا در 5 سال اخیر و افزایش چشمگیر مراکز آموزشی این آئین هندوئیستی در ایران، نگرانیهای بیشتری را در این حوزه برانگیخته است. گسترش فعالیتهای تبلیغی یوگا در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی ماجرای دیگری است که حد و مرزهای زیادی را پشت سر گذاشته است؛ به طوری که در فضای مجازی شاهد تبلیغات آشکار برای برخی سبکهای غیراخلاقی در یوگا (مانند یوگا در حالت کاملاً برهنه) هستیم.
معمولاً این طور تصور می‌شود که این آئین هندوئیستی آن‌طور که در ایران آموزش داده می‌شود، با آنچه در هند و یا سایر کشورهای جهان وجود دارد، متفاوت است؛ در حالی که پایهگذاران یوگا در فدراسیون ورزشهای همگانی (موحدی نائینی و مهدوی پور) در هند آموزش دیده و به درجۀ استادی رسیدهاند. هماکنون اساتید یوگا در ایران دورههای مربیگری مختلف و مکرر را در هندوستان میگذرانند و منابع آموزشی را از اساتید هندی به فارسی ترجمه میکنند.
میتوان گفت تمام سبکهای رایج یوگا در جهان، امروز در ایران مربی فعال دارد. از این‌ها گذشته، مربیان یوگای ایران آشکارا خدایان هندی نظیر شیوا، گانش و کریشنا را میپرستند و برخی از مراکز آموزشی یوگا به معابد هندویی تبدیل شده است و در آن‌ها تندیسها و تصاویری از خدایان هندی وجود دارد؛ تا جاییکه یوگاکارها در برابر آن به خواندن نیایشهای مخصوص به زبان سانسکریت میپردازند. در برخی جزوههای مربیگری این آئین هندوئیستی که در ایران منتشر شده، متن و ترجمه سرودها و نیایشهای خدایان هندی وارد شده و یوگاکاران کاملاً آگاهانه به پرستش بتها و خدایان گوناگون میپردازند.
در موارد متعدد، افرادی که در این باشگاهها با این آئین هندوئیستی آشنا میشوند، پس از طی برخی دورههای مقدماتی و با تشویق مربیان خود، برای تکمیل آموزشهای خود، به مراکز آموزش یوگا در هند میروند. دورههای آموزشی موجود در هند، در مراکزی با عنوان آشرام برگزار می‌شود. آشرامها مراکزی معنوی، معادل خانقاه در ادبیات صوفیانه است. در این دورهها افراد کاملاً با این آئین هندوئیستی به عنوان دین و عرفان آشنا میشوند و حتی آئینهای مخصوص پرستش خدایان هندو به آنان آموزش داده می‌شود. از جمله مهمترین آشرامهایی که ایرانیان برای تکمیل دورههای خود در آن اقامت میکنند، مرکز آموزش یوگای شیواناندا در جنوب هند و مرکز یوگای بیهار در شمال هند است. البته در سالهای اخیر «سینا صمیمی» از مربیان یوگای ایران، در بیابانهای بین کرمان و یزد آشرامی را به نام خانۀ آرام بنا کرده که دورههای مختلفی از عزلتگزینی و انجام آیینهای معنوی در آن برگزار می‌شود.
التقاط میان مفاهیم این آئین هندوئیستی و برخی باورهای اسلامی، موجب شده که در مواردی، یوگا تمامی فیلترهای حاکمیتی را پشت سر گذاشته و از تریبونهای دینی و ملی کشور برای ترویج خود سوءاستفاده نماید. آموزش این آئین هندوئیستی برای افزایش حضور قلب در نماز در طی چندین برنامه، توسط محمد عیوضی، از پیشکسوتان یوگای ایران و در شبکۀ قرآن سیما، نمونهای از این دست است. او در این برنامۀ تلویزیونی با تفسیری کاملاً مادی و تحت عنوان جریان انرژی در ستون فقرات که به بیداری کندالینی مربوط می‌شود، حضور قلب را تعریف کرده و گفتن اذکار مربوط به خدایان هندی را موجب حضور قلب در نماز معرفی میکند.
پی نوشت:
[1] مجید موقر، «یوگا را بهتر بشناسید»، مهر 146، ش. 13 (۱ شهریور ۱۳۴۶): 446.
[2] مجید موقر، «آموزشگاه یوگا (یوگا چیست؟ و یوگی کیست؟)»، مهر 143، ش. 13 (۱ خرداد ۱۳۴۶): 207.
[3] Margie Goldsmith, “Swami Buaji, Yogi, Said to Be 116 Years Old,” HuffPost, April 22, 2011, https://www.huffpost.com/entry/swami-buaji-116-yogi_b_851710.
[4] . Richard Freeman متولد حدود 1950. هم اکنون در آمریکا ساکن است.
[5] Lauren Ladoceour, “YJ Interview: Richard Freeman,” Yoga Journal, accessed May 12, 2019, https://www.yogajournal.com/yoga-101/yj-interview-quiet-connection.
[6] . از خانواده نمازی که در دوران پهلوی از نفوذ خاصی برخوردار بودند.
[7] مجله دانش یوگا، ش30، ص 23
[8] «سومین سمینار علمی و تخصصی یوگا در کرج برگزار شد»، (۲۴ آذر ۱۳۹۶)، <http://qudsonline.ir/news/578879/سومین-سمینار-علمی-و-تخصصی-یوگا-در-کرج-برگزار-شد> (۱ خرداد ۱۳۹۸).
