یوگای دراویش / مصطفی آزمایش با تعطیل کردن کلاس‌های تفسیر قرآن خود -که با انتقادات زیادی از جمله تفسیر به رأی بودن همراه بود- این‌بار بسته آموزشی تلفیق آموزه‌های ادیان شرقی با آداب طریقتی، تدارک دیده و در حال انتشار آموزه‌های التقاطی خود در قالب مقالات و فیلم‌های آموزشی است.
کانون آسیب شناسی یوگا؛ فرقه نعمت‌اللهی گنابادی سلطانعلی‌شانی از اسفندماه 96 تا به امروز، ایامی بسیار متفاوت از سابق را سپری نموده؛ دوره ای که شاید در تحلیل‌های جامعه‌شناسی بتوان از عنوان «گذار» برای آن بهره جست. فاجعه تأسف‌بار گلستان هفتم اسفندماه 1396، تعطیلی خانقاه‌ها و انزوای فرقه، بیماری و مرگ «نورعلی تابنده» (قطب سابق)، حواشی مربوط به تعیین جانشین و اینک، توسعه و تعمیق شکاف‌های درونی و جریان‌های قدرت‌طلب، محوری‌ترین وقایع گذشته بر فرقه مزبورند که ماهیت و ساختار آن را دستخوش تحولی اجتناب‌ناپذیر و تدریجی ساخته‌اند؛ حتی اگر بزرگان و دغدغه‌مندان فرقه نیز تمام تلاش خود را برای حفظ سنت‌های بنیادی به کاربندند.
چالش‌های این روزهای فرقه گنابادی، وارد فاز تازه‌ای شده که شاید ساده به نظر رسد یا چه‌بسا حتی به دیده خیل کثیری از دراویش نیز نرسد! اما حقیقتی ساختارشکن، برنامه‌ریزی‌شده دارد که اساس فرقه را برای تحقق اهدافی درازمدت، هدف قرار داده؛ سخن از اقدامات تازه مأذون خارج نشین و نسبتاً به حاشیه رفته فرقه، «مصطفی آزمایش» است که با تحرکات اخیر، مهر تأییدی بر منش همواره متفاوت خود از دراویش و درویشی گری سنتی زد.
اقدامات و رویکرد کنونی آزمایش را باید محصول ایام به‌ظاهر انزوا و کم‌کاری وی در ماه‌های منتهی به بیماری و مرگ تابنده تلقی کرد که گویا در تدارک پیاده‌سازی مقدمات استراتژی تازه خود به سر می‌برده است.
مروری بر رسانه‌های منتسب به نامبرده(کانال تلگرامی و سایت موسوم به اینفوصوفی)، این روزها بیشتر تداعی‌کننده یکی از رسانه‌های تبلیغی آیین‌های شرقی است که با تصاویری از وی در حالات مدیتیشن و انجام حرکات یوگا، مزین گشته.
آزمایش با تعطیل کردن کلاس‌های تفسیر قرآن خود -که با انتقادات زیادی از جمله تفسیر به رأی بودن همراه بود- این‌بار بسته آموزشی تلفیق آموزه‌های ادیان شرقی با آداب طریقتی، تدارک دیده و در حال انتشار آموزه‌های التقاطی خود در قالب مقالات و فیلم‌های آموزشی است.
نکته غالب در این آموزه‌ها، بعد واضح از آداب و مبانی اعتقادی درویشی سنتی و ترویج نهانی شریعت گریزی یا با نگاهی خوش‌بینانه، ارائه تفاسیر شخصی از شریعت بر پایه مفاهیم موجود در عرفان‌های هندی و یوگاست. در یکی از مقالات منتشرشده با نام «یحیی خوشمرام» می‌خوانیم: «همان‌گونه که در آیه شریفه بدان تصریح شده است هر قومی و هر آئینی، شرعیات مخصوص به خود را دارا است و باید دانست این شرعیات یعنی مجموعه «باید» ها و «نباید» ها برای اقوام مختلف در زمان‌های گوناگون و مناطق مختلف، متفاوت است و ممکن است شرعیات مختص به یک منطقه مکانی خاص یا یک برهه زمانی بخصوص برای دیگران در مناطق یا زمان‌های دیگر کارآیی نداشته باشد. اگر این اصول مورد توجه قرار گیرد و تلاش نشود تا شرعیات یک زمان یا یک مکان خاص به زور و جبر در زمان یا مکان دیگری که سازگار نیست، پیاده شود دیگر معضلاتی مانند «عبادت در قطبین» یا «چگونگی» تعیین قبله برای کسی که در ایستگاه قضایی مستقر است و می‌خواهد اقامه نماز کند و … که مدعیان شریعت را درمانده کرده ، سالبه به انتفاع موضوع خواهند بود.»( 1)
فحوای این نوشته و حرکات و سکنات آزمایش در تلفیق یوگا و مدیتیشن با آداب درویشی و آنچه «سلوک» می‌خواند، همه حکایت از طراحی تازه وی در ارائه تفاسیر شخصی از شریعت و طریقت دارد که بیش از گذشته، تمایلات وی و همپالگی‌هایش را در ارائه قرائت‌های نوین از درویشی گری با عنوان «درویشی مدرن» را یادآور می‌گردد.
تصمیم آزمایش برای عیان ساختن خط فکری متفاوت خود و اشاعه آن در میان دراویش، نشانه‌هایی از حرکت جدی‌تر این مأذون به حاشیه‌رفته در مسیر سوق دادن فرقه نعمت اللهی به سمت و سویی متفاوت -و صدالبته مطابق میل نامبرده- و متعاقباً تلاش برای تحقق آرزوی تکیه‌بر اریکه قدرت دارد. سودای قطبیت بر فرقه با عنایت به کهولت سن و منش متفاوت قطب تازه(علیرضا جذبی) مبنی بر سیاست سکوت، آزمایش و دیگر جریان‌های قدرت‌طلب درونی را به تکاپوهایی تازه واداشته که حاصلش رقم زند چالش‌های نوین برای فرقه گنابادی است. تلاش برای ارائه قرائت‌های تازه از درویشی گری مبتنی بر همگرایی با ارزش‌ها و هنجارهای مدرنیته را در دیگر جریان‌های درویشی نیز شاهد بوده‌ایم که «فرقه اویسی شاه‌مقصودی»، مصداق بارز آن است و این روزها آن را باید از خانقاه‌هایی با مریدانی از هر دین و مرام در حال انجام حرکات یوگا بازشناخت. آیا فرقه گنابادی نیز چنین سرنوشتی خواهد داشت و شاهد آخرین روزهای حیات درویشی سنتی مبتنی بر شریعت هستیم؟ نتیجه را زورآزمایی درویشی سنتی و مدرن تعیین خواهد کرد.
📖 پی‌نوشت:
- «نماز و اسرار یوگا»، اینفوصوفی، 11 آوریل 2020.
منبع: فرق و ادیان
