وداها کهنترین متون شروتی (مقدس) هندو است که خدایان گوناگون در آن معرفی میشود. محققان، ریشۀ یوگا را در وداها یافتهاند. یوگا هم مانند بیشتر مذاهب و فلسفههای هندی در متون ودایی ریشه دارد. وداها متن اصلی و پایه در مجموعۀ مذاهب هندو است؛ اما لزومی ندارد که هر مذهب به همۀ آنچه در وداها آمده معتقد باشد. وداها چهار بخش هستند. ریگودا ، سمهودا ، یجورودا و بخش چهارم اتهارواودا . اولین کاربرد یوگا با عبارت yoky در ریگ ودا دیده میشود. در سرودی با نام ساویتری آمده است: «روشنگران ذهن خود را یوغ (کنترل) میکنند و افکار خود را در یوغ خدای روشنایی، در وسعت بیکران، در نور آگاهی میاندازند.» اما این مفهوم خیلی ابتدایی است و با وضعیتهای بدنی، شیوههای تنفسی و مانتراها برای تمرکز ذهن ارتباطی ندارد.
بیش از سایر بخشهای وداها، یوگا به چهارمین بخش از وداها به نام اتهارواودا مربوط میشود. موضوع اتهارواودا غلبه بر بیماری و رنج است. احساسات و عواطف رنجآور نظیر ترس، هراس از مرگ، غضب، شهوت، نفرت و دردهای جسمانی و راههای تغییر این وضعیتها در این بخش از وداها بررسی میشود. غلبه بر رنجهای بشری در سطح روحی و جسمانی موضوعی است که یوگا دنبال میکند. ورود به یوگا دارای آیینی اسرارآمیز است که برای اولینبار در بخش اتهارواودا بیان شده است. محققان، اتهاروا را سراسر سحر و جادو میدانند. در این ودا، برای غلبه بر رنجهای زندگی، اعمال و اورادی (منتره) آموخته میشود تا از طریق ارتباط با خدایانی که منشأ ترس و رنج هستند، این بلاها کنترل شود. «اتهارواودا یکی از کتب اساسی سحر و جادویی است که مربوط به دنیای اهریمنی است» و «دربردارندۀ افسونهای جادویی و طلسمهایی برای فایق آمدن بر مشکلات طبیعی و فوقطبیعی است.» اتهارواودا برای استفاده از خدایان شر یا شیاطین هم دستورالعملهای فراوانی دارد؛ تا راههایی را برای غلبه بر رنجها و مشکلات به دست دهد.
گذر زمان بزرگترین رنج و شر در زندگی است. زندگی و جاودانگی مطلوب انسان است و زمان آن را میبلعد و نابود میکند. زمان است که پیری و ضعف و مرگ را بر انسان مسلط میسازد. غلبه بر زمان یکی از مهمترین کلیدهای کنترل رنج در اتهارواودا است. زمان و گذران روز و شب خدایانی دارد که با تقدیس و نیایش آنها میتوان آثار سوءشان را در زندگی کاهش داد. اتهارواودا «سرودهایی برای نیایش زندگی و زمان است.» شیوههای کنترل ذهن و تنفس، راهی برای کنترل گذر زمان است. این کار در یوگا بهصورت روشمند مدلسازی شده است. پاتانجالی میگوید: «ترس از مرگ یک نیروی ذاتی و مسلط در همۀ افراد بشر است، حتی در آنهایی که خیلی تعلیم دیدهاند.» در واقع آنچه یوگیها را وادار میکند که تمرینهای سخت را انجام دهند، ترس از مرگ و تلاش برای فرارفتن از آن است.
مرگ و رنج در دورههای پس از عصر ودایی نیز همچنان جدی است و زمان بهعنوان بخش جدانشدنی خدایان هندویی خودنمایی میکند. زمان میگذرد و عمر و زندگی را میبلعد؛ ازاینرو خدای زمان، خدای مرگ و ویرانی است و چهرهای کاملاً وحشتناک، نابودگر و شیطانی دارد. رسیدن به سلامتی و جاودانگی در گرو ارتباط مؤثر با خدایان مرگ و زمان است. این خدایان در درجۀ اول به صورت شیوا و به دنبال آن کالی -همسر شیوا که الهۀ زمان است- پرستش میشوند.
منابع:
. داریوش شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ص634.
. جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ص 267.
. Rigveda.
.Samaveda.
. Yajurveda.
. Atharvaveda.
. Savitri، نام دختر خورشید، خدای روشنایی است.
. Rigveda: 5.81.1.
. برزو قادری، اینک رهایی.، ص25.
. داریوش شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ج1، ص45.
. جان هینلز، ادیان شرق، ص77.
. جان ناس، تاریخ جامع ادیان، ص142.
. کیشیتی مهن سن، هندوئیسم، ص66.
. یوگا سوتره، فصل1: بند2؛ ساتیاناندا، (چهار فصل رهایی)، ص45.
